მათი ინტიმი

შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საერთაშორისო დღისადმი მიძღვნილ კონფერენციაზე, 3 დეკემბერს, პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილე გიგი წერეთელმა აღნიშნა, რომ ქვეყნის უმაღლესმა საკანონმდებლო ორგანომ მიიღო “შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა (ინვალიდთა) სოციალური ინტეგრაციის” კონცეფცია, რომელიც სტრატეგიულ დოკუმენტს წარმოადგენს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე (შშმ) პირთა სოციალურ გარემოში ინკლუზიური ჩართვის, არადასიკრიმინაციის, თანაბარი პირობების უზრუნველყოფისა და სრულფასოვანი ადაპტაციისათვის. ვიცე-სპიკერის გაცხადებით, უახლოეს მომავალში საქართველოს პარლამენტი შესაბამის სამოქმედო გეგმასაც დაამტკიცებს. “მთავარია ამოცანა არის, რომ ინვალიდები დასაქმდნენ, საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზების საშუალება მიეცეთ, რომ მხოლოდ სოციალურ დახმარებაზე არ იყვნენ დამოკიდებულები,” – განაცხადა გიგი წერეთელმა. მისი სიტყვებით, – “არსებული პრობლემებისა და გლობალური კრიზისის მიუხედავად, ქვეყნის მთავრობა უარს არ ამბობს მის მიერ აღებულ არც ერთ სოციალურ ვალდებულებაზე, პირიქით, გარკვეულ კატეგორიას, როგორიცაა ტერიტორიული მთლიანობისთვის დაღუპულთა ოჯახები და ინვალიდები, სახელმწიფო დახმარებას უზრდის.” საქართველოში მოქმედი შშმ პირთა საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციებში ამბობენ, რომ თანამშრომლობა ხელისუფლებასთან ნაყოფიერი გახდა. თუმცა, მთავარი საკითხი თანაბარი პირობების უზრუნველსაყოფად ჯერ ისევ გადაუჭრელი რჩება.

ორგანიზაცია Aconsulting-ის მიერ 2006 წელს ჩატარებული კვლევის მიხედვით, ყველა შშმ პირი არაადაპტირებულ გარემოს უჩიოდა, იმას, რომ დამოუკიდებლად გადაადგილებას ეტლითაც კი ვერ ახერხებდა. იმ დროისთვის, ოფიციალური მონაცემებით, უსინათლოთათვის შუქნიშნებთან სპეციალური ხმოვანი სასიგნალო მოწყობილობა თბილისში მხოლოდ ორგან იყო დამონტაჟებული; ფეხით მოსიარულეთა მიწისქვეშა გასასვლელებში კი საეტლე ბილიკები – მხოლოდ ვაკის პარკთან და სამგან – ილია ჭავჭავაძის გამზირზე. საქართველოში მოქმედი 11 საპილოტე სკოლიდან, სადაც ინკლუზიური განათლება მიმდინარეობს, პანდუსებით, სპეციალური ბილიკებით და სველი წერტილებით აღჭურვილი იყო მხოლოდ ორი სკოლა; გადაადგილებისთვის აუცილებელი საშუალებები არც თეატრებსა და საკონცერტო დარბაზებში არსებობდა.
დღეისთვის ვითარება ასეთია: შეზღუდული შესაძლებლობის პირებისთვის ნაწილობრივ მოსახერხებელია ის 40-მდე ყვითელი ავტობუსი, რომელსაც პანდუსი და დაბალი ასასვლელი აქვს. პანდუსებით უზრუნველყოფილ ტერიტორიებს კი ქალაქში ვერისა და "9 აპრილის" ბაღები ემატება. სპეციალურად მოაწყვეს საპილოტე პროგრამაში ჩართული სკოლებიც. თუმცა, ბევრგან პანდუსი მოშლილია, ლიფტი კი არ მუშაობს. ბილიკების დახრის კუთხისა და სხვა ტექნიკური მიზეზების გამო, დღემდე ჭირს მიწისქვეშა საეტლე ბილიკებით სარგებლობაც. განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ყველაფერი ეს იძენს იმიტომ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა გაერო-ს კონვენციაზე მიერთების თანხმობა საქართველოს ხელისუფლებამ იმ პირობით განაცხადა, თუკი სასწრაფოდ არავინ მოგვთხოვდა ინფრასტრუქტურის შშმ პირთა საჭიროებების გათვლისწინებით გადაწყობას.
ეს დათქმა ეკონომიკის განვითარების სამინისტროში ასე განმარტეს: გაერო-ს კონვენციის მე-9 და მე-20 მუხლების (ინფრასტრუქტურის შესაბამისობის მოთხოვნა) მოთხოვნების ინპლემენტაცია მნიშვნელოვან ხარჯებთანაა დაკავშირებული და, ნაკლებად სავარაუდოა, უახლოეს ხანებში მათი შესრულება მოხერხდეს. სამინისტროში იმასაც ამბობენ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებისთვის ინფრასტრუქტურის ადაპტირება, გაერო-ს კონვენციაზე მიერთების შემდეგ, თანდათანობით იქნება შესაძლებელი. რჩება შთაბეჭდილება, რომ ეს საკითხი ხელისუფლებაში თანაბარი პირობების უზრუნველსაყოფად უმნიშვნელოვანესად არ მიაჩნიათ. სულ სხვაგვარად ფიქრობენ ადამიანები, ვისთანაც ამ საკითხთან დაკავშირებით ჟურნალისტური პრაქტიკის განმავლობაში მისაუბრია.

ჯაბა ტატიშვილი

ჩვენი საუბარი 2006 წელს შედგა. მის ბინაში, რომელიც ჯაბასთვის, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბევრი სხვა ადამიანისგან განსხვავებით, ციხედ არ ქცეულა. ეს მისი მშობლების დამსახურება გახლდათ, ისინი ბიჭს თავიდანვე დამოუკიდებლობას აჩვევდნენ, უშვებდნენ ეზოში, ქუჩაში, მხარს უჭერდნენ თანატოლებთან მის ურთიერთობას. მაშინ ჯაბამ მითხრა, რომ ცხოვრებისადმი მისი დამოკიდებულება სწორედ ამის დამსახურებაა.
“ინვალიდი ბავშვი არ უნდა ჩაიკეტოს სახლში. კომპლექსი არ უნდა ჰქონდეს არც ბავშვს, არც მშობელს – არავინ იცის, ამ სავარძელში ხვალ ვინ ჩაჯდება. მე გარეთ ვიყავი ხშირად, ირგვლივ მყავდა ბევრი ადამიანი, ჩემზე უფროსები, მათმა მოსმენამ, მათთან ერთად ყოფნამ გამივითარა გონება. ისეთი პირობები უნდა არსებობდეს, რომ ინვალიდი გარეთ უპრობლემოდ გავიდეს, რომ ქვეყანამ დაინახოს – ჩვენ ვართ. აქ ჯერ ისეთი სისტემაა, ინვალიდი სახლშია ჩაკეტილი. უცხოეთში ყველაგან წახვალ და წამოხვალ. აქ... მაგალითად, მყავს მოტორიანი ეტლი. აქედან დიდ დიღომში მაინც ვერ წავალ – აკუმულატორი არ მეყოფა. უცხოეთში ისეთი სისტემაა, ნებისმიერ ადგილას მოახერხებ დატენვას. გზებიც ისეა მოწყობილი, უპრობლემოდ იმოძრავებ. აქ?.. ვთქვათ, მარტო ხარ და არ გინდა ვინმე დაავალდებულო, _ ვერ მოახერხებ, მანც და მაინც ვიღაცას უნდა თხოვო დახმარება. ასე არ შეიძლება. ყოველ დღე მეგობარსაც ვერ სთხოვ დამეხმარეო, მასაც ხომ თავისი ცხოვრება აქვს...”
დიაგნოზი – ცერებრალური დამბლა ხელს არ უშლიდა ჯაბას საკუთარი თავისთვის მიეხედა – ეჭამა, ჩაეცვა. 6 წლის იყო, ჭადრაკი რომ ისწავლა, სწავლაც თავის დროზე დაიწყო, 61-ე სკოლიდან პედაგოგები მასთან სახლში მიდიოდნენ, მე-7 კლასში იყო, “პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარი” რუსულად რომ წაიკითხა, კარგად ერკვეოდა სპორტში, მუსიკაში. იმ დროისთვის, 25 წლის ასაკში, ჯაბამ იცოდა კომპიუტერი, ინგლისური, მაგრამ ამ შესაძლებლობებს ვერ იყენებდა. ამის საშუალებას მას არაადაპტირებული გარემო არ აძლევდა.
იქ, სადაც გარემოსთან ადაპტირების პრობლემა მოხსნილია, ყველას ეძლევა თანაბარი შესაძლებლობა, სრულფასოვანი ცხოვრებით იცხოვროს. ამის ყველაზე ნათელი მაგალითია დენ კიპლინგერი - "მეფე ხეიბარი", რომლის ცხოვრებაზეც ამავე სახელწოდების, არაერთი კონკურსის ლაურეატი ფილმი გადაიღეს. ცერებრული დამბლით დაავადებული დენი ცნობილია თავისი ნახატებით, რომლებსაც სპეციალური მოწყობილობის დახმარებით ხატავს. მისი ნამუშევრები წარმატებით მხოლოდ ავტორის ბიოგრაფიის გამო არ სარგებლობს. დენ კიპლინგერმა სირთულეები დედის, მეგობრების, მასწავლებლების, ლექტორების – მთელი ამერიკის დახმარებით დაძლია. გამართული სისტემის პირობებში, იგივე გზის გავლა ადამიანის ნებისყოფასა და სურვილზეა დამოკიდებული. იქ კი, სადაც სისტემა მოიკოჭლებს, სურვილი და ნებისყოფა საკმარისი არ არის.

ცენტრი “ანიკა”

თბილისის იმ იშვიათ შენობებს შორის, რომლებიც შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანებზეა მორგებული, ერთ-ერთია დღის ცენტრი "ანიკა", სადაც 7-დან 22 წლამდე ბავშვები და ახალგაზრდები დადიან, ძირითადად ცერებრული დამბლის დიაგნოზით. "ანიკას" შენობა ჩვენი ქვეყნისთვის უნიკალურია – ეტლიან ადამიანს მის ნებისმიერ კუთხეში უპრობლემოდ შეუძლია მოხვედრა, ტუალეტითა და საცურაო აუზით სხვების დაუხმარებლად სარგებლობა. ცენტრს სპეციალური ლიფტიანი ავტობუსი ემსახურება. თუმცა, ბევრისთვის ამ ავტობუსამდე მისვლაც არ არის იოლი –ეტლიანი ბავშვები სადარბაზოებში მშობლებს ხშირად ხელით ჩაჰყავთ.
ცენტრის ხელმძღვანელი ირინა ინასარიძე ამბობს, რომ ეს ხშირად მხოლოდ სახელმწიფო სტრუქტურების პრობლემა არ არის: "იყო ასეთი შემთხვევა: არასამთავრობო ორგანიზაციის "კოალიცია დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის" თხოვნით, სახლებში, სადაც ეტლით მოსარგებლე ადამიანები ცხოვრობდნენ, ერთხანს "თბილისის კორპუსი" ლიფტებს ურიგოდ აკეთებდა, მაგრამ ზოგან სახლების ბინადრებმა უარი განაცხადეს თანადაფინანსების წილის გადახდაზე, მიუხედავად იმისა, რომ ეს წილი შეღავათიანი იყო. იგივე ვითარებაა საბავშვო ბაღებში, სკოლებსა და სხვა დაწესებულებებშიც."
განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს საგანმანათლებლო და სამეცნიერო სტრუქტურების განვითარების სააგენტო, როგორც მისი დირექტორის მოადგილე თეა კვინტრაძე ამბობს, აპირებს, ტენდერებში, რომელსაც სააგენტო მომავალში გამოაცხადებს, შენობების ადაპტირების პირობა აუცილებლად ჩადოს. რაც შეეხება კერძო სამშენებლო კომპანიებს, დღეს შენობების ადაპტაცია, ფაქტობრივად, მათ კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული. მიუხედავად იმისა, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციამ "კოალიცია დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის" სამშენებლო კომპანიებისთვის ამ თემაზე სპეციალური სემინარებიც გამართა, სახლების პროექტირებისას სემინარზე მოსმენილი საკითხები არავის გაუთვალისწინებია. ახალი შენობების აბსოლუტური უმრავლესობა მთლიანად არაადაპტირებულია. როგორც ორგანიზაციის საზოგადოებასთან ურთიერთობის ოფიცერი, რატი იონათამიშვილი ამბობს, გამონაკლისია სამი სახლი, რომელიც ვაკეში აშენდა.
ადაპტირებული გარემოს კლასიკური სურათი ირინა ინასარიძეს სხვა ქვეყნიდან გამოჰყვა: "ამერიკაში, ერთ ჩვეულებრივ სასტუმროში მსოფლიო კონგრესზე შევიკრიბეთ. ერთი მონაწილე გვყავდა, უხელო, უფეხო. მოძრაობდა მოტორიანი ეტლით, რომელსაც მხრით მართავდა. როცა სასესიო დღის შემდეგ დარბაზიდან გამოვედით, დავინახე, რომ ლიფტისკენ წავიდა. წავედი დასახმარებლად. არ დასჭირვებია - ღილაკს ნიკაპი მიაჭირა, ლიფტი გამოიძახა, შევედით, ისევ ნიკაპით მიუთითა, რომელი სართული უნდოდა, გაჩერდა ლიფტი, გავიდა, პირით მოარგო პლასტიკური გასაღები კარს, გააღო და ნომერში შევიდა. მერე დავაკვირდი შენობას - ყველაფერი: ღილაკი, სახელური, გასაღების ბუდე - ისეთ დონეზე იყო გაკეთებული, რომ ნებისმიერი სიმაღლისა და მდგომარეობის ადამიანი მისწვდებოდა; ყველაფერს ბრაილის შრიფტით ჰქონდა მიწერილი, რა იყო და როგორ უნდა მოგეხმარათ. უსინათლოს ყოველთვის ეცოდინებოდა, რომელ სართულზე იყო, რომელ ოთახში, რა ატრიბუტთან... ჩვენთან ასეთ გარემოზე ჯერ ოცნებაც არ შეიძლება".

გიორგი ძნელაძე

არასამთავრობო ორგანიზაცია "კოალიცია დამოუკიდებელი ცხოვრებისათვის" წევრი, გიორგი ძნელაძე მიიჩნევს, რომ პრობლემა უმტკივნეულოდ მოგვარდება, თუკი სახელმწიფო სამშენებლო სატენდერო პირობებს დახვეწს, თუკი სატენდერო წინადადებაში ჩაიდება მოთხოვნა, რომ მშენებელს შენობის ადაპტირება ევალება, – “ის მაინც ასრულებს სამუშაოს და, კიბის მაგივრად პანდუსს თუ დააყენებს, რაც არ ებეგრება, რა უნდა წააგოს? 60-ის ნაცვლად 80-სანტიმეტრიან კარს თუ გააკეთებს, ერთგვარი ეკონომიაც გამოუვა. რა მნიშვნელობა აქვს მისთვის, კარის სახელურს ცოტა ქვემოთ თუ დაამაგრებს? – არავითარი. ჩვენთვის კი ეს აუცილებელია.
ჯერ რა თანასწორობაზე შეიძლება იყოს საუბარი, როცა ტუალეტი და აბაზანაა არაა იმ ზომებში მოქცეული, რომ ეტლიანმა ადამიანმა მისით სარგებლობა შეძლოს? საქართველოს ურბანიზაციისა და მშენებლობის მინისტრის 2003 წლის ბრძანებით, დატკიცდა შესაბამისი ინსტრუქციები - “საცხოვრებელი გარემო შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთათვის”, “საზოგადოებრივი შენობა-ნაგებობები შეზღუდული შესაძლებლობეის მქონე პირთათვის – გეგმარებითი ელემენტების ნორმალებისა და შეზღუდული სესაძლებლობების მქონე პირთა სიცოცხლისუნარიანი სივრცის პროექტირების შესახებ.” ეს ინსტრუქციები მოქმედია, ჩვენთვის საჭირო ყველა მომენტს ითვალისწინებს, მაგრამ არ სრულდება.
ასეთი ნორმალები ქმნის ცივილიზებულ გარემოს ნებისმიერ ქვეყანაში. იგივე პანდუსი, სპეციალური ლიფტი არ არის მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანისთვის. მისით შეიძლება სარგებლობა დასჭირდეთ მოხუცებს, ფეხმძიმე ქალებს, საბავშვო ეტლებს, სხვებსა და სხვებს, დროებითი ტრავმა ვისაც აქვს, ისიც ამით სარგებლობს. ეს ინფრასტრუქტურის თანამედროვე დიზაინია და არა სპეცპროექტირება. გონიერი საზოგადოებები მიხვდნენ იმას, რომ არსებობს ისეთი კატეგორიის ადამიანები, ვისთვისაც თანაბარი პირობების შექმნაა საჭირო და ეს მათთვის შეღავათის გაკეთებას არ ნიშნავს.”
“ცხოვრების თანაბარი პირობების შექმნა არ არის შეღვათები – ეს სხვებთან თანაბარ პირობებში ყოფნაა,” – ხაზს უსვამენ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები. ამასვე ამბობენ ისტორიები, რომელსაც ისინი ყვებიან. მაგალითად, გიორგი ძნელაძე:
“გერმანიაში, რომ ვიყავი, მომბეზრდა სასტუმროში ყოფნა, ჩემი მეგობარი სადღაც იყო გასული, საღამო ხანი იყო. გამოვედი სასტუმროდან, გავედი გარეთ. გავყევი ქუჩას. ტროტუარიდან ტროტუარზე გადავედი ჩვეულებრივად, წავედი, წავედი, კილომეტრზე მეტი გავიარე. შემცივდა. დავინახე ბარი. შევედი. იყო პატარა კიბე და კიბესთან პატარა ლიფტი. ავედი, დავჯექი მაგიდასთან, მოვითხოვე ყავა, ლიქიორი. დავისვენე, წამოვედი. დამეზარა ამხელა გზის გამოვლა. გავჩერდი ავტობუსის გაჩერებაზე. მოვიდა ავტობუსი. ჩამოუშვა ლიფტი. ავედი. მიმიყვანა ჩემს სასტუმროსთან და გადმომიშვა.
თავი ვიგრძენი აბსოლუტურად დამოუკიდებლად. ჩემი ინტიმი შევინახე. მარტო ვიყავი სადღაც, ისე, რომ არავის არ ვკითხე, არავის არ ვუთხარი, – “მომეხმარე”. დამოუკიდებლად გავაკეთე ის, რისი გაკეთებაც მინდოდა ისე, რომ კაციშვილმა ვერ გაიგო. აქ ხარ თეთრი ყვავივით, – აბა, მომეხმარეთ, წამომაყენეთ, ბიჭებს დამიძახეთ – სხვანაირად ვერ გაინძრევი.
აი, ეს არ მინდა. მინდა ის – წყნარი საღამო კაფეში. ჩემი ცხოვრება მინდა მქონდეს, ჩემი ძმისა და მეგობრების ჩარევის გარეშე. ხომ შეიძლება? ერთხელ ვცხოვრობ და მაცხოვრეთ ადამიანურად.”